Chảy máu cam là tình trạng xuất hiện phổ biến ở trẻ nhỏ, nhất là khi sinh hoạt trong khí hậu khô, lạnh hay sử dụng máy sưởi, điều hòa quá nhiều. Vậy hiện tượng này có nguy hiểm không? Nguyên nhân là gì? Và cách chữa chảy máu cam ở trẻ nhỏ như thế nào? Bài viết dưới đây sẽ giúp bạn đọc tìm hiểu những vấn đề trên.
Chảy máu cam là gì? Phân loại chảy máu cam ở trẻ nhỏ
Chảy máu cam là tình trạng hay gặp ở trẻ nhỏ với các mức độ và diễn biến khác nhau.
Khái niệm
Khi các mao mạch máu nhỏ ở mũi bị vỡ bởi các nguyên nhân khác nhau, khiến máu trong lòng mạch thoát ra ngoài, sẽ gây hiện tượng chảy máu cam. Trẻ trong độ tuổi từ 2 đến 10 tuổi là nhóm đối tượng dễ xảy ra tình trạng này nhất. Phần lớn nguyên nhân dẫn đến chảy máu cam thường không được làm rõ. Nổi bật hơn cả là chảy máu mũi do các chấn thương, từ đó gây vỡ các mao mạch máu nuôi dưỡng niêm mạc mũi.
Phân loại
Chảy máu mũi được chia thành 2 loại, chảy máu mũi trước và chảy máu mũi sau.
- Chảy máu mũi trước
Chảy máu mũi trước chiếm khoảng 90% trường hợp, xuất phát từ phía trước mũi. Vị trí chảy máu phổ biến nhất là đám rối Kisselbach nằm ở phần dưới của vách ngăn mũi. Khu vực này chứa nhiều mao mạch nhỏ và rất dễ vỡ khi xì mũi hoặc chấn thương tại chỗ (dụi, ngoáy mũi).
Thường gặp ở vùng khí hậu khô hoặc môi trường khô (sử dụng máy sưởi, máy lạnh kéo dài). Việc niêm mạc khô dẫn đến vách ngăn bị đóng vảy, nứt nẻ và chảy máu.
Chảy máu mũi trước thường xảy ra ở một bên. Máu chủ yếu chảy về phía trước (có thể chảy ngược xuống cổ họng nhưng ít). Chảy máu liên tục, dai dẳng nhưng không chảy nhiều và thường ngừng sau khi thực hiện các biện pháp sơ cứu. Các trường hợp nghiêm trọng cần phải “đốt” điểm mạch bằng bạc nitrat hoặc các hóa chất khác.
- Chảy máu mũi sau
Chiếm khoảng 10% trường hợp, thường liên quan đến đám rối Woodruff – các mạch máu lớn, cao hơn và sâu hơn trong mũi. Chảy máu mũi sau thường xảy ra ở cả hai bên. Máu mũi chảy ra sau và chủ yếu đi xuống họng. Máu chảy nhiều và có thể nguy kịch. Kiểm soát bằng nhét bấc mũi hoặc thắt mạch máu.
Nguyên nhân dẫn đến chảy máu cam ở trẻ nhỏ
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến chảy máu cam ở trẻ nhỏ, điển hình như:
- Các mạch máu quá nhạy cảm và có thể bị vỡ khi thời tiết khô hoặc khi sử dụng máy sưởi hoặc điều hòa không khí trong thời gian dài.
- Dị ứng, xoang và nhiễm trùng ở mũi, họng.
- Xì mũi quá mạnh; ngoáy mũi, dụi mũi hoặc chấn thương tại chỗ khác.
- Trẻ nhét dị vật vào mũi như mảnh kim loại, đồ vật nhọn, cục pin,…
- Rặn mạnh khi đại tiện bị táo bón.
- Vách ngăn mũi bị vẹo.
- Thở oxy bằng ống thông mũi.
- Một số loại thuốc, chẳng hạn như thuốc chống viêm hay thuốc xịt mũi.
- Gãy xương mũi hoặc vỡ nền sọ (đặc biệt thận trọng nếu xuất hiện tình trạng chảy máu mũi sau chấn thương đầu).
- Rối loạn chảy máu hoặc rối loạn đông máu.
- Trong một số ít trường hợp, các khối u (lành tính và ác tính) có thể là thủ phạm gây nên chảy máu cam.
Cách chữa chảy máu cam ở trẻ nhỏ
Khi trẻ bị chảy máu cam, phụ huynh có thể sơ cứu cho trẻ ngay tại nhà. Tuy nhiên, trong một số trường hợp đặc biệt hoặc nghiêm trọng thì nên đưa đến các cơ sở y tế.
Sơ cứu tại nhà
Nếu chăm sóc thích hợp và đúng cách, hầu hết các trường hợp chảy máu mũi trước sẽ tự hết. Sau khi trẻ bình tĩnh, hãy thực hiện tuần tự các bước sau:
- Bước 1: Yêu cầu trẻ xì mũi nhẹ nhàng để loại bỏ các cục máu đông đã hình thành bên trong mũi. Điều này có thể gây chảy máu nhiều hơn trong phút chốc nhưng sẽ trở về trạng thái bình thường sau đó. Hãy bỏ qua giai đoạn này nếu trẻ còn quá nhỏ.
- Bước 2: Cho trẻ ngồi thẳng với đầu và cổ hơi ngả về phía trước. Tư thế này giúp ngăn máu chảy xuống họng, tránh trường hợp nôn mửa hay tiêu chảy. Không đặt trẻ nằm xuống hoặc đặt đầu trẻ ra sau hay kẹp đầu trẻ giữa hai đầu gối.
- Bước 3: Bóp chặt hai bên mũi của bé (phần chóp mũi mềm) bằng ngón trỏ và ngón cái của bạn. Không bóp vào xương sống mũi vì như vậy sẽ không cầm máu được và không bóp mạnh một bên mũi, kể cả khi máu chỉ chảy ở một bên.
- Bước 4: Bóp chặt cánh mũi trong chính xác 10 phút và kiểm tra thời gian bằng đồng hồ. Trong thời gian đó, hãy để trẻ xem TV hoặc đọc sách. Đừng thả tay ra quá thường xuyên để kiểm tra xem máu đã ngừng chảy hay chưa. Phải mất thời gian để máu hình thành cục máu đông. Thả tay ra quá sớm hoặc quá thường xuyên có thể gây chảy máu kéo dài dai dẳng.
- Bước 5: Nếu muốn, có thể chườm lạnh hoặc đắp khăn mát lên phần gốc mũi và má của trẻ, hoặc cho trẻ ngậm một viên đá. Điều này giúp làm co mạch máu trong mũi, làm chậm quá trình chảy máu. Phương pháp này chỉ nên được sử dụng nếu trẻ đồng ý phối hợp nhằm tránh xảy ra các trường hợp ngoài ý muốn.
- Bước 6: Hướng dẫn trẻ nhổ máu tích tụ trong miệng, vì nuốt máu có thể gây nôn mửa.
- Bước 7: Sau 10 phút, thả tay ra xem máu đã ngừng chảy chưa.
Nếu máu vẫn tiếp tục chảy và chưa hình thành máu đông thì thực hiện lại các bước trên một lần nữa. Bạn có thể sử dụng thuốc co mạch mũi tại chỗ (Rhinex hoặc Afrin) nhỏ vào mũi để ngưng chảy máu.
Khi nào cần đi khám bác sĩ?
Đưa trẻ đến các cơ sở tai – mũi – họng để được thăm khám và xử lý kịp thời nếu:
- Không thể cầm máu sau khi áp dụng các biện pháp sơ cứu tại nhà trong vòng 20 phút.
- Chảy máu mũi tái phát nhiều lần.
- Máu chảy nhanh hoặc mất quá nhiều máu (hơn một cốc đầy).
- Chảy máu xảy ra do chấn thương, ví dụ như bị ngã hay bị đấm trực diện vào mặt.
- Cảm thấy người yếu, hoa mắt, chóng mặt.
- Máu chảy ngược xuống phần sau họng chứ không chảy ra phần trước của mũi kể cả khi trẻ đã ngồi ngả đầu về phía trước. Trường hợp chảy máu mũi sau có thể nguy kịch và luôn cần đến sự trợ giúp và xử lí của bác sĩ.
- Chảy máu mũi khi sử dụng một loại thuốc mới.
- Chảy máu mũi cùng với các vết tím, bầm dập trên khắp cơ thể hoặc đi kèm chảy máu ở các khu vực khác như đi ngoài hay tiểu tiện có phân, nước tiểu ra máu.
- Đang điều trị bằng thuốc chống đông máu.
- Có các bệnh toàn thân khác ảnh hưởng tới đông máu như bệnh thận, bệnh gan, bệnh hemophilia.
- Mới trải qua quá trình hóa trị liệu.
Điều trị tại các cơ sở y tế
Việc điều trị cấp cứu cũng được thực hiện theo các nguyên tắc sơ cứu ban đầu như đã đề cập. Nhân viên y tế sẽ hướng dẫn phụ huynh cách ấn mũi để cầm máu. Nếu những biện pháp sơ cứu này không hiệu quả và chảy máu mũi vẫn tiếp diễn, bác sĩ sẽ kiểm tra tìm điểm mạch chảy máu.
Sau đó, bác sĩ có thể:
- Bôi thuốc mỡ cầm máu vào bên trong mũi trẻ.
- “Đốt” các mạch máu bằng bạc nitrat hoặc các hóa chất khác.
- Áp dụng thủ thuật nhét bấc mũi.
- Điều trị bằng thuốc kháng sinh kê đơn nhằm ngăn ngừa nhiễm trùng do vi khuẩn.
- Trong các trường hợp chảy máu nghiêm trọng, trẻ có thể cần xét nghiệm máu để xác định lượng máu đã mất.
Chăm sóc trẻ sau điều trị:
- Trường hợp trẻ được đặt bấc mũi thì để nguyên trong vòng 24-48 giờ. Cha mẹ không nên cố gắng tự tháo bỏ bấc mũi. Sau 48 giờ, đưa trẻ trở lại bệnh viện để kiểm tra và tháo bấc. Nếu bấc mũi tự rơi ra và trẻ không còn chảy máu nữa thì không cần phải quay lại bệnh viện.
- Trường hợp trẻ không cần nhét bấc mũi, bác sĩ có thể yêu cầu bạn bôi thuốc mỡ kháng sinh vào bên trong mũi trẻ trong một tuần để ngăn ngừa nhiễm trùng.
- Nếu mũi của trẻ khô và xuất hiện nứt nẻ, cha mẹ nên dùng đầu tăm mông nhẹ nhàng bôi chút mỡ Vaseline vào bên trong mũi, thực hiện 2 lần một tuần. Không thực hiện bôi mỡ cho trẻ dưới 4 tuổi vì trẻ thường ngọ nguậy, gây các chấn thương ngoài ý muốn.
Nếu được điều trị đúng cách, hầu hết bệnh nhân sẽ hồi phục và không bị ảnh hưởng về lâu dài.
Biện pháp phòng ngừa chảy máu cam tái phát ở trẻ nhỏ
Để ngăn ngừa chảy máu cam quay trở lại, các bậc phụ huynh nên:
- Cho trẻ nghỉ ngơi ít nhất trong vòng 2 giờ sau khi cầm máu thành công (hoạt động nhẹ nhàng như xem TV, đọc sách hay vẽ tranh).
- Không cho trẻ ăn thức ăn nóng, uống đồ nóng hay tắm nước nóng trong vòng ít nhất 24 giờ sau khi chảy máu cam.
- Khuyến khích trẻ không tác động vào mũi như ngoáy, dụi mũi hay xì mũi trong vòng 24 giờ (thời gian này là 1 tuần nếu trẻ được điều trị bằng phương pháp “đốt” điểm mạch).
- Trẻ cần tránh các vận động hay hoạt động thể chất mạnh, cần nhiều sức như trong vòng 1 tuần.
- Cho trẻ uống nhiều nước và bổ sung chất xơ trong chế độ ăn nếu trẻ bị táo bón. Có thể yêu cầu bác sĩ kê thuốc làm mềm phân để trẻ không phải rặn khi đi đại tiện.
- Có thể làm ẩm niêm mạc mũi bằng kem dưỡng ẩm hay nước muối sinh lý.
Trong trường hợp trẻ xuất hiện chảy máu mũi trở lại, phụ huynh cần:
- Xì mũi cho trẻ để tống hết các cục máu đông ra khỏi mũi.
- Dùng thuốc co mạch mũi tại chỗ (Rhinex hoặc Afrin) nhỏ vào lỗ mũi bị chảy máu.
- Thực hiện lại các bước sơ cứu tại nhà ở phần trên. Nếu diễn biến nghiêm trọng cần thăm khám tại các cơ sở y tế để xử lý kịp thời.
Biện pháp phòng ngừa chảy máu cam cho trẻ ngay từ đầu
Một khi trẻ đã bị chảy máu mũi trước đó, khu vực này sẽ nhạy cảm hơn rất nhiều, niêm mạc mũi nếu chưa hồi phục hoàn toàn nên rất dễ bị chảy máu trở lại. Lúc này tình trạng chảy máu cam sẽ tiếp diễn và lặp đi lặp lại. Những lần chảy máu cam đầu tiên có thể cách nhau vài tuần, nhưng khi niêm mạc mũi bị tổn thương nặng, trẻ có thể chảy máu 4 – 5 lần liên tiếp. Chảy máu sẽ chỉ dừng lại khi niêm mạc mũi lành lại hoàn toàn.
Do đó, điều quan trọng nhất là phải thực hiện các bước để ngăn ngừa chảy máu cam ngay từ đầu như sau:
- Luôn giữ ẩm niêm mạc mũi. Có thể bôi mỡ Vaseline vào phía trước vách ngăn mũi. Số lần bôi phụ thuộc vào từng trẻ cũng như tình trạng của trẻ. Nếu trẻ bị chảy máu cam thường xuyên thì bôi ngày 2 lần, liên tục trong vài ngày cho đến khi hết chảy máu. Trong các trường hợp khác, phụ huynh có thể bôi khi thấy cần thiết.
- Sử dụng nước muối sinh lý nhỏ hoặc thuốc xịt mũi để giúp niêm mạc được làm ẩm. Điều này đặc biệt quan trọng đối với trẻ thường xuyên bị cảm lạnh, nghẹt mũi hoặc dị ứng mũi.
- Nếu tình trạng chảy máu cam kéo dài, dai dẳng, nên cho trẻ đi khám bác sĩ chuyên khoa tai – mũi – họng tại các cơ sở y tế.
Tóm lại, chảy máu cam ở trẻ nhỏ thường không nguy hiểm và cha mẹ có thể trực tiếp sơ cứu cho trẻ tại nhà hoặc đến các cơ sở y tế khi tình trạng nặng thêm. Tuy nhiên, để đảm bảo sức khỏe cho bé, cần có những biện pháp phòng ngừa an toàn và hợp lý. Mong bài viết trên đây đã trả lời được câu hỏi “cách chữa chảy máu cam ở trẻ nhỏ như thế nào?”.
